تأملی در سبک بیدل دهلوی

میرزا عبدالقادر بیدل (۱۶۴۴-۱۷۲۱م.) در تاریخ ادبیات فارس و تاجیک، بی‌شبهه بزرگ‌ترین نمایندة سبک هندی به‌شمار می‌رود که با آثار جاودان خویش سبب رونق بازار اندیشه در میان علاقه‌مندان اشعارش شده است. ازآنجاکه دشواری طرز بیان، پیچیدگی معنی، دشوارفهمی مضمون و درمجموع، دیرآشنایی از‌ مهم‌ترین خاصیت‌های شعر شاعر شمرده می‌شود، تا امروز دربارۀ مسئله‌های مربوط به شناخت طرز سخن و معرفت صحیح کلام او بحث‌های زیادی صورت گرفته‌ است؛ اما هنوز مسئله‌های آموختنی، از آنچه به‌میان آمده، به‌مراتب بیشتر است؛ به‌خصوص جستار در مسئلة پیچیدگی معنی و دشوارفهمی مضمون که از مشخصات اساسی سبک بیدل شمرده می‌شود، باید در علم بیدل‌شناسی در مقام اول قرار بگیرد. پیچیدگی معنی و دشوارفهمی مضمون که به نظر نگارنده، از دشواری‌ها و «دندان‌شکنی»های سبک بیدل است، به عامل‌های زیادی بستگی دارد. آنچه در این ‌زمینه دانشمندان گفته‌اند و هرچه ما دربارۀ مسئلة مذکور در این مختصر گفته‌ایم، فراگیرِ تنها بعضی سبب‌ها شده‌ می‌توانند. اندیشه‌های نگارنده دربارة این مسئله، اگرچه شاید کشفیات یا مشاهده‌های تازه نباشد، او برآن است تا در این مختصر، اندیشه‌های موجود در بیدل‌شناسی را که پیش از این بیان ‌شده‌، جمع‌بست کند و در مواردی ضروری به‌صورت علمی انکشاف دهد. اندیشه‌های موجود دربارۀ مسئلة مذکور که در مبحث اسلوب نگارش بیدل بررسی شده، یا به‌طور پراکنده (متفرقه) در خلال پژوهش‌‌های مربوط به بیدل‌شناسی بیان شده یا در شکل اشاره‌ و تزیس (خلاصه) مطرح ‌شده‌اند، در ‌حکم گزارش مسئله‌ها هستند.